آموزش سند خوانی (قسمت اول) – آشنایی با سند و انواع آن

اهمیت سند

برای اثبات هر دعوا یک سری دلایل اختصاصی و عمومی وجود دارد که خواهان می تواند با ارائه آنها ادعا و دعوای خود را ثابت نماید،این دلایل عبارتند از:

1. سند رسمی
2. سند عادی
3. شهادت
4. اقرار و در نهایت اوضاع و احوال که حسب مورد موجب علم قاضی میشود.

که در این میان سند مهمترین دلایل اثبات ادعا می باشد که عبارتست از؛

“هر نوشته ای که در مقام دعوی و یا دفاع، قابل استناد باشد.”

به عبارت دیگر اسناد به عنوان یکی از مهم ترین ادله ای است که می توان به وسیله آن یک دعوا را در دادگاه اقامه کرده و یا با استناد به آن، از خود دفاع کرد . بنابراین ، حجم مهمی از دعاوی حقوقی مطرح شده در دادگاه ها با استناد به آن مورد رسیدگی قرار می گیرند و در خصوص آنها حکم صادر می شود .

ویژگی

بر اساس تعریفی که قانون مدنی از سند ارائه داده است، برای سند می توان ارکان زیر را بر شمرد:

1. نوشته بودن :  سند الزاما باید کتبی باشد. کتبی بودن یک صفت ذاتی برای سند است و از آن جدا نمی شود. پس در این معنا شامل دلایل گفتاری و شفاهی نمی شود. منظور از نوشته هر نوع خط و علامت بر روی اشیائی نظیر کاغذ است.
2. قابلیت استناد :  هر نوشته ای را نمی توان سند محسوب کرد. نوشته ای سند محسوب می شود که قابلیت استناد داشته باشد. یعنی بتوان آن را دلیل محسوب کرد. نوشته باید حاوی یک دلیل باشد تا قابلیت استناد پیدا کرده است.

چند نکته فی الباب سند

• یک نوشته در صورتی می توان به عنوان “سند” قلمداد نمود که دارای امضاء، اثر انگشت و یا مهر شخصی باشد که به او نسبت داده می شود.
• نوشته ای که در اثبات دعاوی حقوقی به کار می رود در صورتی “سند” محسوب می شود و قابلیت استناد خواهد داشت که به وسیله اشخاصی تنظیم و امضاء شود که در ایجاد آن اعمال اثر دارند. اطلاعات کسانی که عمل حقوقی را انجام نداده اند و صرفاً بر انجام آن فعل بصورت مکتوب شهادت دهند که در آنصورت شهادتنامه تلقی میشود و جزو انواع اسناد محسوب نمیشود. همچنین است گواهی اشخاص در وقوع حوادث و وقایع خارجی.
• شهادت نامه به طورخاص محسوب نمی شود و فقط اعتبار شهادت را خواهد داشت، شهادت نامه نیز بیان کتبی اطلاع اشخاصی است که در وقوع عمل حقوقی یا واقعه مورد استناد دخالت نداشته اند.
• مفاد اسناد در صورتی معتبر است که مخالف قوانین و مقررات نباشد.

 آشنایی با سند و انواع آن

اگرچه اسناد متنوع هستند و در نتیجه می توان آنها را از جهات گوناگون دسته بندی کرد اما ماده ی ۱۲۸۶ قانون مدنی، اسناد را به دو دسته رسمی و عادی تقسیم نموده است.

اسناد رسمی

سند رسمی؛ عبارتست از اسنادی که در اداره ثبت اسناد و املاک و یا دفاتر اسناد رسمی یا در نزد سایر ماموران رسمی در حدود صلاحیت آنها، طبق مقررات قانونی تنظیم شده باشند.

انواع اسناد رسمی

طبق ماده 1287 قانون مدنی مراجع صدور اسناد رسمی را می‌توان به سه دسته تقسیم نمود:

• اسنادی که در اداره ثبت اسناد و املاک ثبت شده است مثل ثبت ملک در دفتر املاک، صورت مجلس‌های تفکیکی، تحدید حدود و غیره که بر اساس مقررات تنظیم شده باشد.
• اسنادی که در دفاتر اسناد رسمی ثبت شده باشد مانند اسناد انتقال قطعی،‌ سند بیع، وکالت، اجاره، مشارکت، تعهد، اقرار، رضایت، وصیت،‌ وقف، وثیقه، فسخ معامله، صلح و غیره.
• اسنادی که نزد سایر مامورین رسمی تنظیم شده باشد مانند گذرنامه، گواهینامه رانندگی،اسناد سجل احوال که توسط مامورین با صلاحیت اداره ثبت احوال و یا اسناد ازدواج و طلاق که در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق طبق مقررات تنظیم و صادر شده است.

منظور از “مامور رسمی” شخصی است که ماموریت او در قانون پیش بینی شده باشد، اعم از اینکه کارمند دولت باشد یا نباشد.

بنابراین نه تنها ماموران وزارتخانه ها و مامورین شهرداری، بلکه اعضای هیئت مدیره کانون وکلای دادگستری و کانون کارشناسان رسمی و نیز موسسات و سازمان هایی که با اجازه قانون تاسیس شده اند را می توان مامور رسمی دانست.

سند عادی

عبارت است از نوشته ای که مردم میان خود تنظیم می کنند و به نوعی در دادگاه جهت اثبات حق یا موضوعی قابل استفاد باشد. غیر از اسناد مذکور در ماده 1287، سایر اسناد عادی هستند بنابراین کلیه وصیت نامه های عادی، دفاتر تجاری، اسناد تجاری نظیر چک و سفته، عادی محسوب می شوند.

• امضا منتسب الیه رکن یک سند عادی محسوب می شود، که عبارتست از نوشتن اسم یا اسم خانوادگی یا هر دو یا رسم علامت خاص که نشانه هویت صاحب علامت است در ذیل اوراق و اسناد (عادی یا رسمی) که متضمن وقوع معامله یا تعهد یا اقرار یا شهادت و مانند آنهاست. در نتیجه هر نوشته قابل استنادی که هر یک از شرایط سند رسمی را نداشته اما دارای امضای منتسب الیه باشد، سند عادی شمرده می شود.
• هرگاه سند عادی نسخه های متعدد داشته باشد، هر یک از آنها در صورتی معتبر است که امضای اصل را داشته باشد، در حقیقت اصالت نسخه ای که دارای کپی امضای منتسب الیه است، ملازمه ندارد و در صورتی که اصالت آن مورد تعرض قرار گیرد، استناد کننده در اثبات اصالت آن می تواند با دشواری روبه رو شود.

بیشتر بخوانید : آشنایی با سند منگوله دار

تفاوت سند رسمی و سند عادی

از جهات مختلف این تفاوت و امتیازاتی دارد که برخی از آنها عبارتند از:

• اسناد رسمی، قدرت اجرائی دارد در حالیکه اصل در اسناد عادی، عدم قدرت اجرائی است.
• تاریخ اسناد رسمی، هم از لحاظ اصحاب دعوی و هم ازنظر اشخاص ثالث، معتبر است در حالیکه تاریخ نوع عادی، برای اشخاص ثالث موثر نیست.
• در اسناد رسمی تاریخ تنظیم معتبر است حتی علیه اشخاص ثالث ولی در تاریخ اسناد عادی فقط درباره اشخاصی که در تنظیم انها شرکت داشته و ورثه آنها و کسی که به نفع او وصیت شده معتبر است.
• در مورد اسناد رسمی، فقط ادعای جعل قابل طرح است در حالیکه نوع عادی هم در معرض ادعای جعل بوده و هم قابل تکذیب (تردید و انکار) است.
• جعل، ادعاست و اثبات جعلیت بر عهده ی مدعی جعل است.
• شایان ذکر است، اسناد عادی که امضای آن از طرف سر دفتر تصدیق شده است، اعتبار اسناد رسمی را خواهد داشت.

انواع دیگر سند

در این بخش با انواع دیگر سند آشنا می شویم.

1- سند مالکیت :  سندی که نشان دهند مشخصات مالک قانونی ملک است

2- سند مشاع :  مربوط به بخشی از ملک است

3- مفروز :  مربوط به کل ملک است

4- بنیادی : سابقه مصادره شدن ملکش بنام بنیاد وجود دارد

5- سند منگوله دار  : منظور سند های مالکیت دفترچه ای است

6- تک برگ : بر مبنای نظام کاداستر صادر می شود

7- سند اعیان : فقط ساختمان و آنچه برروی زمین احداث شده است را در برمی گیرد و شامل زمین نمی شود

8- عرصه : سند مالکیتی که فقط شامل زمین ملک می گردد و ساختمان و احداثات آن را در بر نمی گیرد

9- وقفی : سندملکی که عرصه آن وقف است و اگر کسی بخواهد در ملک آن ساختمان احداث کند باید عرصه را از متولی موقوفه اجاره کند

10- ورثه ای : سندملکی که مالکش فوت کرده و هنوز ورثه برای خود سند جدید نگرفته اند

11- المثنی : به دلایل گوناگون از جمله مفقودی، سرقت ، تخریب و یا آتش سوزی برای بیش از یک مرتبه راجع به یک ملک صادر شده باشد

12- طلق : سند ملکی که از نظر کیفی همه حقوق متصوره را در بر می گیرد

13- معارض مشابه آن برای تمام یا بخشی از ملک موضوع همین سند صادر شده باشد

14- مجعول : به شکل مادی یا معنوی جعل شده باشد

15- شورایی : مالکیت عادی که شورای محلی آن را مهر کرده باشد.